Eksperci są zaniepokojeni szybkim wzrostem przypadków krótkowzroczności wśród dzieci i młodzieży, głównie z powodu czynników zewnętrznych.¹ Dobra wiadomość jest jednak taka, że istnieją sposoby na spowolnienie jej rozwoju dzięki tzw. „zarządzaniu krótkowzrocznością”.

Narastający problem krótkowzroczności jest obecnie szczególnie widoczny w Azji, gdzie wyjątkowo duża liczba dzieci i młodzieży cierpi na tę wadę wzroku. Noszenie okularów przez dzieci stało się tam niemal normą. Na szczęście sytuacja w Europie wygląda lepiej. Krótkowzroczność dotyczy jedynie 3% dzieci w wieku przedszkolnym, 11% dzieci w wieku 7–10 lat oraz 20–30% młodzieży w wieku 11–17 lat.^2-8

Mimo to dane te są nadal alarmujące. Eksperci prognozują, że do 2050 roku na całym świecie liczba osób z krótkowzrocznością wzrośnie do około 4,8 miliarda. Wysoka krótkowzroczność⁹, czyli wada wzroku przekraczająca minus pięć dioptrii, może dotyczyć około 940 milionów ludzi. Według Światowego Raportu opublikowanego przez WHO, w 2020 roku na całym świecie odnotowano około 2,6 miliarda przypadków krótkowzroczności, z czego 312 milionów dotyczyło osób poniżej 19. roku życia.¹⁰

Szczególnie niepokojący jest fakt, że krótkowzroczność może prowadzić do poważnych uszkodzeń oczu, takich jak uszkodzenia siatkówki. W skrajnych przypadkach mogą one skutkować odwarstwieniem siatkówki, ślepotą, a także problemami z nerwem wzrokowym (np. jaskrą).

W wielu krajach Azji Południowo-Wschodniej częstotliwość występowania krótkowzroczności u dzieci i młodzieży przekracza 10%. W niektórych regionach Chin częstotliwość występowania krótkowzroczności wśród studentów sięga nawet 90%.¹¹ Ta tendencja może wkrótce pojawić się także w innych regionach. Dlatego rodzice powinni szczególnie uważnie obserwować swoje dzieci pod kątem pierwszych objawów tej wady wzroku.

Pamiętaj, że same dzieci nie zawsze są świadome tych objawów. Często postrzegają ograniczone widzenie jako coś zupełnie normalnego, ponieważ nie znają innego sposobu widzenia. Co więcej, ludzki mózg potrafi częściowo kompensować wady wzroku. Jednak badania pokazują, że krótkowzroczność ma negatywny wpływ na jakość życia dziecka oraz jego osiągnięcia edukacyjne.¹²

Dlatego regularne wizyty u okulisty lub optyka są kluczowe. Tylko specjalista może ocenić, czy dziecko ma lub jest zagrożone krótkowzrocznością. W razie potrzeby może zaproponować odpowiednie leczenie lub działania zapobiegawcze.

Rozwój wzroku dziecka jest wynikiem złożonej interakcji procesów adaptacyjnych zachodzących w oku, szczególnie w pierwszych miesiącach i latach życia. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy to siatkówka kontroluje te procesy, zapewniając optymalne dopasowanie mocy refrakcyjnej oka do jego długości.

Wraz z rozwojem dziecka rozwijają się również jego oczy. Jeśli rozwój wzroku przebiega prawidłowo, dziecko osiąga normalne widzenie, zwane emmetropią. Jednak gdy ten proces zostaje zaburzony, mogą pojawić się wady wzroku, spośród których najczęstszą jest krótkowzroczność. Powstaje ona, gdy oko zbyt mocno wydłuża się w stosunku do mocy refrakcyjnej jego elementów (rogówki, soczewki, cieczy wodnistej i ciała szklistego).¹³

Aby wcześnie wykryć ewentualne wady wzroku, zaleca się przeprowadzenie kompleksowego badania okulistycznego i ortoptycznego przed ukończeniem przez dziecko drugiego roku życia. W ten sposób wady wzroku mogą zostać wcześnie wykryte i złagodzone poprzez odpowiednie leczenie.¹⁴

Jednak dlaczego krótkowzroczność wzrosła tak drastycznie wśród dzieci i młodzieży w ostatnich dziesięcioleciach? Zdecydowaną rolę odgrywa tutaj zmieniający się styl życia. Oczywiście istnieje genetyczny komponent krótkowzroczności, który najprawdopodobniej jest dziedziczony po rodzicach (jeśli jedno z rodziców ma krótkowzroczność, ryzyko jej wystąpienia u dziecka podwaja się, a gdy oboje rodziców ma tę wadę wzroku, ryzyko wzrasta pięciokrotnie). Jednak w ostatnich latach znaczący wpływ na wzrost liczby przypadków miały również czynniki zewnętrzne.

Jednym z głównych powodów jest prawdopodobnie życie w miastach, zwłaszcza w metropoliach azjatyckich. W tego typu aglomeracjach miejskich wiele dzieci spędza większość dnia w pomieszczeniach, nie mając dostępu do naturalnego światła dziennego. W bardzo młodym wieku dzieci spędzają godziny na korzystaniu ze smartfonów i tabletów. Nawet place zabaw często znajdują się w zamkniętych przestrzeniach dużych centrów handlowych.

Dziś tablety i smartfony są niezbędne, ale rodzice powinni zadbać o to, aby dzieci znajdowały się co najmniej 30 centymetrów od ekranu, robiły regularne przerwy i ograniczały czas spędzany na urządzeniach cyfrowych do minimum.

Te same zasady dotyczą również czytania książek: trzymanie książki zbyt blisko oczu może prowadzić do krótkowzroczności w dłuższej perspektywie lub pogłębić już istniejącą wadę wzroku.

Aby zmniejszyć ryzyko krótkowzroczności, dzieci nie powinny spędzać zbyt wiele czasu przed ekranami smartfonów, telewizorów ani angażować się w czynności wymagające długotrwałego skupiania wzroku na bliskich przedmiotach.

Kiedy dzieci korzystają z tabletów lub czytają książki w pomieszczeniach, czas spędzony przed ekranem powinien zawsze być przerywany długimi przerwami na rekreację, najlepiej na świeżym powietrzu, połączonymi z aktywnością fizyczną. Badania wykazały, że dzieci, które często spędzają czas na zewnątrz, są mniej narażone na krótkowzroczność, a u tych, które już ją mają, postępowanie wady jest wolniejsze.¹⁵ Zaleca się, aby dzieci spędzały co najmniej dwie godziny dziennie na świeżym powietrzu w świetle dziennym. Dotyczy to wszystkich grup wiekowych.

Ważne jest również, aby wiedzieć, że ryzyko (ciężkiej) krótkowzroczności jest wyższe, jeśli pierwsze objawy pojawią się przed siódmym rokiem życia.¹⁶ Zasada ogólna, oparta na różnych badaniach, mówi, że jeśli dziecko posiada refrakcję wynoszącą powyżej +0,75 dioptrii w wieku sześciu lat lub powyżej +0,5 dioptrii w wieku od siedmiu do dziesięciu lat, rozwój długości jego gałki ocznej można uznać za normalny. Jeśli wartość ta jest niższa lub mieści się w zakresie ujemnym, istnieje ryzyko pojawienia się krótkowzroczności.¹⁷

Każdy, kto nosi okulary, wie, że problemy ze wzrokiem mogą zmieniać się z biegiem czasu, szczególnie u dzieci, które cały czas rosną. Jeśli jednak krótkowzroczność pogarsza się o ponad 0,5 dioptrii w ciągu sześciu do dwunastu miesięcy, przyczyną może być postępująca krótkowzroczność.

U dzieci powyżej piątego roku życia należy przeprowadzać badanie wzroku przynajmniej raz w roku, aby wcześnie wykryć ewentualne problemy ze wzrokiem lub szybki postęp krótkowzroczności. Badanie to może przeprowadzić okulista, optometrysta lub optyk, w zależności od przepisów obowiązujących w danym kraju. Aby badanie wzroku dzieci było ważne, należy użyć kropli do oczu, co, na przykład w Niemczech, może zrobić tylko okulista.

Oprócz tradycyjnych, znanych badań wzroku, specjaliści zajmujący się pielęgnacją oczu mogą teraz korzystać z nowoczesnych urządzeń optometrycznych, takich jak biometr, który pozwala zmierzyć długość osiową gałki ocznej u dzieci lub młodzieży oraz przeprowadzić obiektywną refrakcję.

Spowolnienie postępu krótkowzroczności u dzieci i młodzieży można osiągnąć dzięki różnym opcjom leczenia. Jeśli dziecko nosi już okulary lub ma postępującą krótkowzroczność, okulista i/lub optometrysta powinien opracować indywidualny plan leczenia. Taki plan zarządzania krótkowzrocznością może obejmować stosowanie kropli do oczu, specjalne soczewki okularowe lub specjalne soczewki kontaktowe noszone w dzień lub w nocy.

Oprócz planów leczenia, nadal ważne jest, aby rodzice zapewnili, że ich dziecko codziennie spędza więcej niż dwie godziny na świeżym powietrzu. Jednocześnie powinni ograniczać czas, który dzieci i młodzież spędzają przed tabletami, komputerami, smartfonami oraz czas spędzony na czytaniu książek i komiksów.

Współpraca między okulistą a optykiem jest kluczowa przy określaniu optymalnego leczenia – czy to poprzez pomoc wzrokową, farmakologicznie, czy też kombinację obu tych metod. Celem ogólnym jest spowolnienie postępu krótkowzroczności poprzez ukierunkowane zarządzanie krótkowzrocznością i, jeśli to możliwe, ograniczenie wzrostu gałki ocznej do poziomu oczu bez krótkowzroczności lub jak najbliżej tego poziomu. Może to na przykład zapobiec bardzo wysokim wartościom korekcji i związanym z nimi ryzykiem dla zdrowia oczu.

Potrzebujesz więcej informacji? Odwiedź Myopia Insights Hub, aby zdobyć wiedzę specjalistyczną.

Program zarządzania krótkowzrocznością obejmuje szczegółową historię pacjenta, uwzględniającą czynniki ryzyka, odpowiednie testy i ocenę ryzyka, a także środki terapeutyczne oraz zalecenia dotyczące zachowań. Wszystko to musi zostać ustalone wspólnie przez dziecko i jego rodziców, najlepiej w ścisłej współpracy z okulistą i optometrystą lub optykiem. Ważne jest, aby regularne kontrole wzroku były dostosowane do indywidualnego statusu refrakcyjnego dziecka i, w miarę potrzeby, do odpowiedniej metody leczenia.

Te specjalne soczewki okularowe spowalniają wydłużanie gałki ocznej. Osiąga się to dzięki specjalnym mikrostrukturom w peryferyjnej części soczewki okularowej, które powodują tzw. jednoczesne nieostre widzenie krótkowzroczne. W rezultacie, obok wyraźnego obrazu na siatkówce, powstają inne obrazy przed siatkówką. Ma to na celu spowolnienie wydłużania się gałki ocznej.

Środek soczewki okularowej zawiera obszar, który koryguje krótkowzroczność dziecka i zapewnia wyraźne widzenie na odległość. Wokół tego centralnego, wyraźnego obszaru, prawie niewidoczne, pierścieniowe powierzchnie – mikrostruktury – z dodatkową mocą optyczną, przeplatają się z obszarami, które mają jedynie działanie korekcyjne.

Jeśli krótkowzroczność zostanie zdiagnozowana i będzie leczona odpowiednio wcześnie, nie musi prowadzić do poważnej krótkowzroczności.