Jaskra, katarakta, zwyrodnienie plamki żółtej... Choroby oczu i jak je rozpoznać na czas

Oprócz ostrego ataku jaskry, podczas którego gwałtownie rośnie ciśnienie śródgałkowe, jaskra zazwyczaj daje o sobie znać w zaawansowanym stadium, gdy zdążyła znacząco uszkodzić nerw wzrokowy i/lub siatkówkę. Typowe objawy obejmują łzawienie oczu i pogorszenie widzenia, takie jak zakrzywione i zwężone pole widzenia. Pacjent widzi tylko wycinek pola widzenia bez poruszania głową. Czasami jaskra przesłania środek pola widzenia albo sprawia, że podczas patrzenia na źródła światła pojawiają się kolorowe pierścienie. Niektóre postacie jaskry pociągają za sobą ogólną utratę ostrości widzenia i pogorszenie kontrastu.

Ostry atak jaskry polega na gwałtownym wzroście ciśnienia w oku. Może temu towarzyszyć zaczerwienienie lub uczucie „twardych” oczu, ból oczu, ból głowy, mdłości, wymioty oraz brak reakcji źrenic na światło i utrata widzenia.

Jaskra to zbiorcze określenie różnych typów chorób; większość z nich cechuje się zwiększonym ciśnieniem śródgałkowym i/lub zaburzeniami krążenia wpływającymi na nerw wzrokowy. W rzadszych przypadkach do jaskry może dochodzić przy niskim ciśnieniu śródgałkowym. Niektóre czynniki ryzyka sprzyjają wzrostowi ciśnienia śródocznego, a co za tym idzie – rozwinięciu się jaskry. Czynniki te to między innymi: cukrzyca typu 1, choroby układu krążenia, infekcje oczu, krótkowzroczność, ciągłe stosowanie kortyzonu, przypadki jaskry w rodzinie oraz wiek powyżej 65 roku życia.

O metodzie leczenia decyduje rodzaj jaskry. Często do obniżenia ciśnienia śródocznego wystarczają krople do oczu. Możliwe jest także leczenie laserowe lub operacyjne. Operacja jaskry zazwyczaj odbywa się w znieczuleniu miejscowym.

Ostra jaskra jest uznawana za stan nagły i wymaga natychmiastowego leczenia – w przeciwnym razie może prowadzić do ślepoty. Przed operacją pacjent otrzymuje leki obniżające ciśnienie śródgałkowe.

Jaskrze nie można zapobiegać; możliwe jest jedynie ograniczanie czynników ryzyka. Kontrolowanie cukrzycy i chorób krążenia pomaga skutecznie ograniczyć ryzyko rozwinięcia się jaskry.

Objawy zależą od stopnia zaawansowania katarakty. Typowe symptomy obejmują: wyblakłe kolory i słaby kontrast, problemy z widzeniem po zmroku lub przy słabym świetle, podatność na odblaski oraz zmniejszoną zdolność adaptacji do ciemności i jasności. Pacjenci odczuwają duże pogorszenie jakości widzenia: zarówno w bliży (np. podczas czytania), jak i w dali (np. gdy oglądają telewizję).

Katarakta może mieć wiele przyczyn. Najpowszechniejszą jest naturalny proces starzenia się oka. Cukrzyca (typ 1 i 2), choroby skóry (np. neurodermia), palenie, urazy oka, leki (np. wszystkie rodzaje kortyzonu), uboga dieta, przewlekłe zapalenie naczyniówki oraz promieniowanie (np. UV, rentgenowskie oraz podczerwone) sprzyjają katarakcie. Katarakta może również być dziedziczna. W takich przypadkach zazwyczaj można wskazać nie-dziedziczne czynniki, takie jak zakażenie odrą w łonie.

Kataraktę skutecznie leczy się tylko operacyjnie. Zmętniona soczewka zostaje zastąpiona sztuczną (z akrylu lub silikonu). Operacja zazwyczaj ma charakter zabiegowy w znieczuleniu miejscowym. Oko w gorszym stanie jest operowane jako pierwsze, a drugie po upływie kilku dni lub tygodni – w zależności od tempa rekonwalescencji.

Katarakta wieku starczego jest naturalnym zjawiskiem i nie można jej zapobiec. Sytuacja wygląda inaczej w przypadku pozostałych typów katarakty. Odkryto powiązania między paleniem a kataraktą: rzucenie nałogu może pomóc w prewencji katarakty. Kluczowe kroki zapobiegania cukrzycy obejmują zbilansowaną dietę, odpowiednią ilość snu oraz regularne ćwiczenia fizyczne. Warto także ograniczać ryzyko urazów oka (np. podczas wiercenia lub polerowania) za pomocą okularów ochronnych. Aby uniknąć uszkodzeń spowodowanych promieniami UV, należy zawsze używać okularów z odpowiednią powłoką – na wakacjach lub w solarium pamiętaj o okularach przeciwsłonecznych, a w górach o goglach narciarskich.

Przy suchym zwyrodnieniu plamki żółtej część siatkówki obniża się, staje się cieńsza i obumiera. Proces ten niszczy fotoreceptory w środkowej części siatkówki. Przy wysiękowym AMD nowe naczynia narastają z naczyniówki do plamki żółtej, gdzie dochodzi do krwawienia i zatrzymania wody.

Choć nie ma leku na zwyrodnienie plamki żółtej, istnieją sposoby spowolnienia, a nawet zatrzymania postępów choroby.

Zwyrodnienie plamki żółtej można leczyć zabiegowo poprzez wstrzyknięcie leku do oka (iniekcja doszklistkowa), co pozwala wypchnąć nowe naczynia krwionośne, aby plamka mogła „przeschnąć”. Zastrzyk nie rozwiązuje problemu na stałe: konieczne jest regularne powtarzanie zabiegu przez kilka lat.

Zwyrodnienie plamki żółtej to jedna z powszechnych chorób oczu wieku podeszłego. Z tego względu od 55 roku życia należy regularnie badać stan siatkówki. Dzięki temu możliwe jest wczesne wykrycie i leczenie.

Zmętnienie ciała szklistego mają postać ciemnych, często przezroczystych kropek lub smug w polu widzenia – zwłaszcza gdy pacjent patrzy na jasne tło, na przykład czyta, patrzy w niebo lub na śnieg. Zdają się unosić, ale jednocześnie podążają za wzrokiem. Zjawisko to bywa także nazywane „latającymi muszkami”.

„Latające muszki” to zazwyczaj naturalny efekt procesu starzenia ciała szklistego (corpus vitreum), które wypełnia większość oka. Składa się w 98% z wody, a w 2% z elementów białkowych i włókien tkanki łącznej. Elementy te zazwyczaj rozpuszczają się w wodzie i stają się niewidoczne. Z czasem ciało szkliste kurczy się i staje się płynne. Włókna kolagenowe łączą się i nagle stają się widoczne. Zmętnienie ciała szklistego to typowa przypadłość wieku starszego. Około dwie trzecie osób w wieku 65-85 lat skarży się na tę dolegliwość. Osoby krótkowzroczne są bardziej zagrożone zmętnieniem niż dalekowzroczne oraz miarowe. Zaburzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca, urazy i otarcia oka, a także niektóre leki mogą prowadzić do powstania zmętnienia ciała szklistego.

Choć „latające muszki” często są uznawane za irytujące, zazwyczaj są nieszkodliwe i nie wymagają leczenia. Jeśli jednak ograniczają widzenie i pogarszają jakość życia, dostępnych jest kilka możliwości leczenia. Jedną z nich jest witrektomia, polegająca na częściowym lub całkowitym usunięciu ciała szklistego oraz napełnieniu oka płynem lub gazem. Oftalmolodzy nie zalecają jednak tego leczenia, ponieważ wiąże się z ryzykiem ślepoty. Nowszą i mniej ryzykowną procedurą jest witreoliza laserowa. Jest to nieinwazyjna procedura leczenia zmętnienia. Witreoliza laserowa ma charakter zabiegowy w znieczuleniu miejscowym i jest praktycznie bezbolesna. Za pomocą lasera rozpuszcza się lub rozbija męty ciała szklistego (metodą fotodysrupcji). W porównaniu z witrektomią ma znacznie mniej zagrożeń i efektów ubocznych.

W następujących przypadkach należy jednak podjąć natychmiastowe działania: gdy zmętnienie staje się bardziej intensywne i liczniejsze lub gdy towarzyszą mu rozbłyski światła, może to świadczyć o początkowym stadium odklejenia siatkówki. W takim przypadku należy niezwłocznie udać się na badanie okulistyczne. To samo dotyczy nagłego „deszczu” czarnych kropek: jeśli pacjent nagle widzi liczne kropki, które wyglądają jak deszcz lub unoszący się dym w polu widzenia, może to oznaczać krwotok w ciele szklistym, który wymaga niezwłocznej kontroli okulistycznej (najlepiej w szpitalu). Uwaga: po badaniu nie można prowadzić pojazdu przez kilka godzin z uwagi na podanie kropli rozszerzających źrenicę.

Na zdrowie oczu – oraz proces ich starzenia – wpływa wiele czynników. Wśród nich warto wymienić zbilansowaną dietę oraz zdrowy styl życia. Należy także unikać zbyt mocnego naciskania oczu, na przykład przy pocieraniu.

Osoby z zezem często cierpią na ból głowy, pieczenie oczu oraz ogólne nadwyrężenie oczu, któremu często towarzyszy poczucie przemęczenia. Do tego dochodzi brak ostrości, podrażnienia oczu oraz podwójne widzenie.

U pacjentów z zezem ukrytym oczy nie są idealnie równoległe, co upośledza widzenie przestrzenne. Mózg i mięśnie oczu nieustannie usiłują uniknąć podwójnego widzenia, co jest męczące dla pacjenta i często prowadzi do zmęczenia. Zezowi sprzyja wiele różnych czynników: spożywanie alkoholu, stres, zmęczenie oraz obciążenia psychiczne. Czynnikiem zagrożenia jest także wielogodzinna praca przed komputerem.

Zez ukryty jest zazwyczaj objawem nadwerężenia oczu i często nie jest leczony. Jeśli pociąga za sobą pogorszenie widzenia, można go korygować okularami pryzmatycznymi na indywidualne zamówienie. Specjalna obróbka co najmniej jednej soczewki pozwala zrównoważyć zakłócenia widzenia. Poprawia to mobilność i współdziałanie oczu, dzięki czemu użytkownik widzi lepiej i wyraźniej.

Choć zezowi nie można zapobiec, istnieją metody przeciwdziałania jego konsekwencjom, takim jak problemy z widzeniem. Można jednak podejmować pewne działania, aby uniknąć skutków zeza, takich jak wady wzroku. Niemowlęta i małe dzieci powinny być regularnie badane pod kątem zeza, aby jak najszybciej wdrożyć ewentualne leczenie.

Zazwyczaj zez jawny dotyka niemowlęta i małe dzieci. Oczy pacjentów z zezem jawnym mogą poruszać się we wszystkich kierunkach, ale nie skupiają wzroku się na tym samym obiekcie. Kąt zeza jest identyczny we wszystkich kierunkach.

Zez jawny jest dziedziczony albo wywołany nadwzrocznością. Inne możliwe przyczyny to wady wzroku w jednym oku oraz gorsze widzenie przestrzenne.

Zeza jawnego można leczyć przez terapię okluzją. Zdrowo oko zasłania się na kilka godzin lub parę dni, aby zmusić oko z zezem do poprawnego widzenia. W ten sposób ośrodek widzenia otrzymuje niezbędne impulsy.

Nie istnieją działania profilaktyczne wobec zeza jawnego. Można jednak podejmować pewne działania, aby uniknąć skutków zeza, takich jak wady wzroku. Niemowlęta i małe dzieci powinny być regularnie badane pod kątem zeza, aby jak najszybciej wdrożyć ewentualne leczenie.

Przy zezie porażennym jeden lub kilka zewnętrznych mięśni lub nerwów oka nagle przestaje funkcjonować prawidłowo. Nieoczekiwanie pacjenci zaczynają widzieć podwójnie i narzekają na zaburzenia widzenia przestrzennego, któremu często towarzyszą mdłości, ból głowy, a nawet zawroty. Pacjenci mogą odczuwać nadwrażliwość na światło, pieczenie oczu oraz potrzebę ciągłego mrugania. Kąt zeza różni się w zależności od linii wzroku. Osoby cierpiące na zeza porażennego często pochylają głowę, aby ulżyć sparaliżowanemu mięśniowi. Innymi słowy, przechylają głowę, aby znów widzieć dobrze.

Zez porażenny to zazwyczaj efekt urazy, choroby neurologicznej, uszkodzeń nerwu czaszkowego albo zapalenia mięśnia oka. Choroby krążenia oraz nowotwory mózgu i oka mogą prowadzić do zeza porażennego.

Leczenie zeza porażennego zależy od przyczyny. Jedną z możliwości są okulary pryzmatyczne, które równoważą nierówne widzenie dzięki specjalnej obróbce co najmniej jednej soczewki okularowej. Porażony mięsień można także zoperować albo wstrzyknąć neurotoksynę botulinową. W niektórych przypadkach zez porażenny ustępuje samoistnie po kilku tygodniach lub miesiącach.

Profilaktyka zależy od przyczyny zeza porażennego i jest zbyt złożona i zróżnicowana, aby móc ją omówić tu szczegółowo. Właściwą diagnozę powinien postawić okulista.

Rogówka obu oczu staje się cieńsza i przybiera kształt stożka. Postępującą deformacja prowadzi do stałego pogarszania się wzroku. Znaczące pogorszenie wzroku w krótkim czasie może wskazywać na początki stożka rogówki. Stożek rogówki dotyka obojga oczu, ale nie zawsze w tym samym stopniu. Choroba może ujawnić się w dzieciństwie, choć zazwyczaj daje o sobie znać w wieku 20-30 lat. Jej postęp jest kwestią indywidualną. U niektórych pacjentów stanowi jedynie nieduży defekt widzenia, u innych wymaga leczenia operacyjnego. Zazwyczaj uniemożliwia noszenie soczewek kontaktowych. Pacjenci z zaawansowanym stożkiem rogówki narzekają na zaburzenia widzenia albo pierścienie dookoła źródeł światła, cienie padające na przedmioty, podwójne widzenie, wzmożoną wrażliwość na światło oraz gorsze widzenie nocą i o zmroku.

Mimo wielu badań wciąż brak informacji o przyczynach i czynnikach ryzyka stożka rogówki. Podejrzewa się dysfunkcje tarczycy i predyspozycji genetyczne, ponieważ stożek rogówki bywa rodzinną przypadłością. Ważnym czynnikiem ryzyka jest mocne i często pocieranie oczu przez długi czas, na przykład z powodu alergii.

Leczenie stożka rogówki zależy od przyczyny, ale powinno zostać wdrożone tak szybko, jak to możliwe. Jeśli winowajcą jest tarczyca, poprawę może przynieść terapia hormonalna tarczycy. W przypadku zaawansowanej postaci stożka, jedynym rozwiązaniem często pozostaje przeszczep rogówki.

Najprawdopodobniej nie sposób zapobiec stożkowi rogówki, ponieważ choroba zdaje się mieć podłoże genetyczne. Można jednak ograniczyć czynniki ryzyka – na przykład alergicy powinni powstrzymywać się od pocierania oczu albo zapobiegać uczuciu swędzenia. W tym celu można zastosować odczulanie albo odpowiednie leki.