Zrozumieć widzenie

Historia okularów

Od pierwszych „kamieni do czytania” do modnego dodatku

12 listopada 2021

Jak podają eksperci, okulary stanowią piąty najważniejszy wynalazek od odkrycia ognia i wynalezienia koła. Dlaczego? Dzięki nim miliony ludzi mogły po raz pierwszy w historii cieszyć się dobrym widzeniem mimo problemów ze wzrokiem. Dziś traktujemy okulary jako oczywistość, ale przez wieki nie istniało nic, co mogłoby pomóc osobom cierpiącym na wady wzroku. Opracowanie okularów o współczesnej konstrukcji trwało wiele stuleci. Proces ten wymagał mnóstwa eksperymentów oraz testowania różnych rodzajów szkła. LEPSZE WIDZENIE przybliża historię okularów – od pierwszych „kamieni do czytania” po modny dodatek lifestyle'owy.

Wynalezienie okularów uznaje się za krok milowy w historii ludzkości: nagle osoby cierpiące na wady wzroku mogły nie tylko aktywnie uczestniczyć w codziennym życiu, ale też dłużej czytać, pogłębiać wiedzę i przekazywać ją innym. Słynny rzymski mówca Cyceron (106-43 r. p.n.e.) skarżył się na uciążliwą konieczność słuchania tekstu czytanego przez niewolników. Cesarz rzymski Neron (37-68 r. n.e.) stworzył natomiast swego rodzaju przyrząd optyczny: oglądał swoje ulubione walki gladiatorów przez przezroczysty, zielony kamień z nadzieją, że zielone światło pozwoli jego oczom na regenerację. Przekonanie to pokutowało aż do XIX wieku. „Okulary słoneczne” z tego okresu miały zielone soczewki i noszono je także w pomieszczeniach. Ale kiedy i gdzie wynaleziono okulary korekcyjne?

Pierwsze okulary korekcyjne

Arabski uczony i astronom Ibn al-Heitam (ok. 965-1040 r. n.e.) jako pierwszy zasugerował, że wygładzone soczewki mogą pomóc osobom z wadami wzroku. Niestety jego pomysł, aby użyć wycinków szklanej kuli do optycznego powiększania obiektów znalazł praktyczne zastosowanie dopiero wiele lat później. Jego „Księga optyki” została przetłumaczona na łacinę w 1240 r. i była chętnie czytana w wielu klasztorach. Tym sposobem pomysł Ibn al-Heitama stał się rzeczywistością: w XIII wieku włoscy zakonnicy opracowali soczewkę półkulistą wykonaną z kryształu i kwarcu, która po umieszczeniu na piśmie powiększała litery! Ten „kamień do czytania” stanowił prawdziwe błogosławieństwo dla starszych mnichów cierpiących na starczowzroczność i znacząco poprawił ich jakość życia. W tym okresie zaczęto posługiwać się niemieckim Brille na określenie okularów. Słowo to wywodzi się od berylu – nazwy kryształu, z którego powstawały pierwsze soczewki.

Narodziny okularów

Choć kamienie do czytania były pomocne na co dzień, wciąż dzieliła je przepaść od współczesnych okularów. Postęp nastąpił wraz z wynalazkiem stworzonym w słynnej hucie szkła Murano w XIII wieku. Murano, mała wyspa na północ od Wenecji, przez długi czas stanowiła główny ośrodek produkcji szkła. Rzemieślnicy nie dzielili się swoją wiedzą z innymi: receptury były ściśle tajne, a cristalleri (szklarze) nie mogli opuszczać wyspy. W pewnym okresie złamanie zakazu wiązało się z karą śmierci. W tamtych czasach cały świat polegał na Włoszech, ponieważ białe szkło potrzebne do produkcji okularów było produkowane tylko w hucie szkła w Murano.

Pod koniec XIII wieku cristalleri dokonali ważnego przełomu: po raz pierwszy w historii zeszlifowali dwie soczewki wypukłe, umieścili je w drewnianych pierścieniach z trzonkiem i połączyli je nitem. Eureka! Tak powstały pierwsze okulary! Co ciekawe, pierwsza para „nitowanych okularów” nie była w żaden sposób mocowana do głowy użytkownika. Mimo to była to kolosalna poprawa komfortu widzenia. Aby widzieć lepiej, użytkownik musiał umieścić „podwójne szkiełka” przed oczami. Wynalazek został nawet uwieczniony w formie budynku wzniesionego w tym regionie. W 1352 roku Tomaso di Modena namalował freski w kapitularzu klasztoru dominikanów im. św. Mikołaja w Treviso, na których widnieją okulary do czytania oraz podwójne okulary na nity. Mimo wysiłków szklarzy, sekretu produkcji szkła nie udało się wiecznie trzymać w tajemnicy. Aby zadbać o silną pozycję Wenecji w dziedzinie produkcji szkła, po 1300 r. zaczęto wydawać zezwolenia na wyrób „szkiełek do oczu”, lecz tylko tym, którzy w pełni akceptowali zasady nałożone przez cristalleri. Z czasem nitowane okulary dotarły do Niemiec. Najstarszy egzemplarz odkryto w klasztorze Wienhausen na północy kraju.

Z biegiem czasu szklarze zastąpili trzonek w nitowanych okularach łukiem, a drewnianą oprawkę – ołowianą. Następnym krokiem w ewolucji okularów było dodanie zauszników, co zbliżyło je wyglądem do dzisiejszych konstrukcji. W okularach zaczęto stosować coraz bardziej wymyślne materiały. Na początku XVI wieku nie brakowało okularów ze skóry, skorupy żółwia, rogu, fiszbin wielorybów, żelaza, srebra i brązu. Na te materiały mogli sobie pozwolić tylko majętni klienci.

Współczesne okulary

Okulary, jakie znamy dziś, pojawiły się na początku XVIII wieku. Największym problemem okularów było dopasowanie do twarzy: albo zsuwały się z twarzy albo były mocowane w skomplikowany i uciążliwy sposób. Przewagą „okularów zausznych” nad wcześniejszymi modelami był mostek na nosie oraz zauszniki stabilizujące okulary z wykorzystaniem ucha użytkownika. Aby zapewnić lepsze dopasowanie, na końcu zauszników zazwyczaj umieszczano metalowy pierścień. Pierwsze egzemplarze tych okularów pojawiły się w Londynie. Można je podziwiać w broszurce reklamowej angielskiego optyka Scarlett z 1728 r. W USA także pracowano nad udoskonaleniem okularów. W 1784 roku Benjamin Franklin stworzył soczewki dwuogniskowe, poprzedniczki dzisiejszych soczewek zmiennoogniskowych. Do dziś są nazywane soczewkami franklinowskimi.

Współczesne „okulary zauszne” zyskały na popularności w 1850 r. Ich prosta konstrukcja niewiele się zmieniła przed kolejne 150 lat. Zmienił się jednak komfort użytkowania – powstały wygodniejsze zauszniki i lepiej dopasowane noski. Na początku XX wieku elementy te osiągnęły anatomiczną perfekcję.

Na tym etapie jakość okularów wzbiła się na nowe wyżyny. Mimo to ZEISS był w stanie znacząco poprawić soczewki okularowe. „W okularach widzi się znacznie lepiej niż bez nich” było już rozpowszechnionym przekonaniem. Ale ZEISS zadał sobie ważne pytanie: czy można jeszcze bardziej zoptymalizować widzenie poprzez ulepszenie soczewek? Zamiast pracować nad produktami, które zapewniłyby dobrą sprzedaż, ZEISS w 1908 roku skupił się na opracowaniu soczewek okularowych, które zapewniałyby ostrość w całym polu widzenia. Zespół pod kierownictwem słynnego optyka i naukowca Moritza von Rohra (1868-1940) oraz szwedzkiego oftalmologa i późniejszego laureata nagrody Nobla Allvara Gullstranda (1862-1930), poświęcił się opracowaniu soczewek okularowych dla pacjentów z kataraktą, ponieważ oni najbardziej potrzebowali sposobu na poprawę widzenia. Prace zespołu zaowocowały soczewkami Punktal^® – pierwszymi w historii soczewkami okularowymi zapewniającymi ostrość w całym polu widzenia. Był to początek rewolucji optycznej, która podbiła świat w 1912 r. Soczewki Punktal^® zapewniały ostry obraz podczas patrzenia przez peryferyjną strefę soczewki. Wcześniej użytkownicy musieli odwracać głowę, aby obiekt znajdował się z centralnej części soczewki, jeśli chcieli widzieć go wyraźnie. Osiągnięcie zespołu ZEISS wciąż wpływa na dzisiejsze usługi optyczne. Kolejny sukces – Perivist – pojawił się w 1935 roku. ZEISS stworzył pierwsze na świecie oprawki dopasowujące się do użytkownika, które nie zsuwały się z nosa. Innymi słowy ZEISS stworzył pierwsze nowoczesne okulary. Wcześniej stosowano tylko okrągłe soczewki okularowe.

Dowiedz się więcej o różnych rodzajach soczewek okularowych.

Okulary we wszystkich kształtach i rozmiarach

Po kamieniach do czytania przyszła pora na różnorodne inne pomoce optyczne. Przykładowo monokl stał się popularnym dodatkiem wśród zamożnych mężczyzn i kobiet w Niemczech i Anglii od 1727 roku. Lornetka – przyrząd optyczny trzymany za rączkę przed oczami – weszła do użycia w 1780 roku. Norymberskie okulary w oprawkach (zwane sugestywnie „zgniataczami nosa”) także pochodzą z tego okresu. Okulary te posiadały ramkę wykonaną z pojedynczego, długiego drutu owiniętego dookoła soczewek. Choć były produkowane z bardzo prostych materiałów, ich popularność utrzymywała się do XIX wieku. Następnie moda się zmieniła i użytkownicy zaczęli wybierać binokle (tzw. szczypinosy). Ten popularny przyrząd optyczny składał się z dwóch soczewek połączonych drucianą oprawką i był umieszczany na nosie użytkownika. W 1841 r. binokle były w posiadaniu każdego szanującego się członka niemieckiej burżuazji.

Możliwości współczesnych okularów

Od chwili wynalezienia soczewek Punktal^® pracujemy nad nieustannym doskonaleniem soczewek. Tworzymy innowacyjne produkty, takie jak soczewki zmiennoogniskowe, soczewki do pracy przy komputerze, soczewki do jazdy samochodem czy nawet soczewki stworzone z myślą o użytkownikach soczewek kontaktowych.