Zrozumieć widzenie

Oko człowieka

Wszystko, co musisz wiedzieć o anatomii, strukturze i funkcjonowaniu narządu wzroku.

24 listopada 2021

Oko jest jednym z najważniejszych narządów zmysłu, ale jednocześnie jednym z najbardziej złożonych. Ludzkie oko jest w stanie odebrać i natychmiastowo przetworzyć ponad dziesięć milionów informacji na sekundę. Ale czy wiesz, jak faktycznie działa ludzkie oko? Jak generowane są obrazy, które dzięki niemu widzimy? Oraz które części ciała uczestniczą w tym złożonym procesie? LEPSZE WIDZENIE wyjaśnia szczegółowo najważniejsze aspekty: od anatomii i struktury oka po jego funkcjonowanie.

  • Oko człowieka

Oko działa podobnie jak kamera filmowa – mówiąc najprościej, współpraca różnych elementów umożliwia rejestrowanie otaczającego nas świata. Czytaj dalej i dowiedz się, jak dokładnie działa ludzkie oko. Ale zacznijmy od kluczowych elementów oka i jego struktury.

Anatomia: Struktura ludzkiego oka

  • Rogówka

    Rogówka – zewnętrzna warstwa oka – jest wilgotna dzięki obecności łez. Znajduje się w twardówce (białej części oka) i razem tworzą tak zwaną zewnętrzną błonę włóknistą (tunica externa bulbi). Rogówka spełnia rolę okna i ma kształt dysku: jest przezroczysta i przepuszcza światło. Jednocześnie chroni oko przez czynnikami zewnętrznymi, takimi jak brud, kurz i powierzchowne uszkodzenia. Wyróżnia się dużą odpornością. Ponadto jej krzywizna zapewnia właściwości optyczne i pozwala rogówce odegrać ważną rolę w wyraźnym widzeniu.

  • Twardówka

    Twardówka – czyli biała część oka – jest grubsza i wytrzymalsza niż rogówka. Skutecznie chroni oko przed uszkodzeniami. Pokrywa praktycznie całe oko z wyjątkiem znajdującej się z przodu rogówki oraz zlokalizowanych z tyłu włókien nerwu wzrokowego.

  • Źrenice

    Źrenica to czarny punkt na środku oku. Reaguje na światło i dostosowuje się do jego intensywności. Nie jest to zasługą samej źrenicy, lecz tęczówki. Emocje także wpływają na rozmiar źrenic. Strach i duża radość sprawiają, że źrenica może się rozszerzyć, a alkohol i narkotyki mogą wpływać na rozmiar źrenic.

  • Tęczówka

    Tęczówka, czyli kolorowa obręcz dookoła źrenicy, działa podobnie jak przysłona: kontroluje ilość światła, które wpada do oka. W warunkach intensywnego oświetlenia zwęża źrenicę, aby ograniczyć ilość promieni światła. Natomiast w ciemności mięsień zwieracza źrenicy otwiera się, a źrenica rozszerza. Dzięki temu więcej świata wpada do oka, gdy jest ciemno, a mniej, gdy jest jasno. Tęczówka decyduje także o kolorze oczu i u każdego człowieka jest nieco inna. Jej angielska nazwa – iris – wywodzi się od greckiej bogini. Co ciekawe, kolor tęczówki nie ma żadnego wpływu na widzenie. Osoby o brązowych oczach nie widzą świata w ciemniejszych barwach niż posiadacze np. oczu niebieskich.

  • Komory gałki ocznej (camerae bulbi)

    Ludzkie oka ma komorę przednią i tylną. Są to przestrzenie wypełnione wodnistą cieczą Płyn te zawiera kluczowe składniki odżywcze dla soczewki i rogówki. Ponadto zapewnia podaż tlenu i pomaga zwalczać patogeny. Wodnisty płyn w komorach oka ma jeszcze jedno zadanie: pomaga oku zachować właściwy kształt.

  • Soczewka oka (lens crystallina)

    Soczewka oka gromadzi światło wpadające do oka przez źrenicę i zapewnia ostry obraz na siatkówce. Jest elastyczna i może zmieniać kształt za pomocą mięśnia rzęskowego, aby skupiać wzrok na bliskich i oddalonych przedmiotach. Oznacza to, że gdy patrzymy w bliż, soczewka zakrzywia się, aby zapewnić ostrość widzenia. Gdy przenosimy wzrok na oddalony przedmiot, soczewka spłaszcza się w tym samym celu. Soczewka odwraca widziany przez nas obraz i generuje go na siatkówce. Dopiero mózg na późniejszym etapie „odwraca” obraz ponownie.

  • Ciało rzęskowe (corpus ciliare)

    Ciało rzęskowe odgrywa ważną rolę w narządzie wzroku: produkuje wodnisty płyn i zawiera mięsień rzęskowy (musculus ciliaris). Zmieniając krzywiznę soczewki, ciało rzęskowe zapewnia ostre widzenie bliży i dali.

  • Ciało szkliste, szklistka (corpus vitreum)

    Przestrzeń między soczewką a siatkówką jest wypełniona ciałem szklistym. Stanowi ona większość oka. Jest przezroczyste i w 98% składa się z wody, zaś w pozostałych 2% z hialuronianu sodu i włókien kolagenowych.

  • Siatkówka

    Siatkówka przetwarza światło i kolory, a następnie przesyła je do mózgu nerwem wzrokowym. Mówiąc prosto, siatkówka działa jak katalizator: wykorzystuje komórki zmysłowe do odbioru światła, które następnie jest przetwarzane przez mózg. Te fotoreceptory składają się z czopków (umożliwiających widzenie kolorów) oraz pręcików (do odróżniania jasności od ciemności). W żadnym innym miejscu oka nie jest ich tak wiele jak w centrum siatkówki, tj. w plamce żółtej: aż 95% wszystkich komórek zmysłowych mieści się tam na 5 milimetrach kwadratowych powierzchni. Jest to rozmiar równy główce szpilki.

  • Naczyniówka (chorioidea)

    Naczyniówka znajduje się między twardówką a siatkówką i przechodzi w ciało rzęskowe i tęczówkę. Zapewnia podaż składników odżywczych do fotoreceptorów na siatkówce, utrzymuje stałą temperaturę siatkówki i bierze udział w akomodacji oka, tj. zmianie między widzeniem bliży i dali (podobnie jak w soczewce aparatu).

  • Nerw wzrokowy (nervis opticus)

    Nerw wzrokowy opowiada za przesyłanie informacji z siatkówki do mózgu. Składa się z około miliona włókien nerwowych (aksonów), ma mniej więcej pół centymetra grubości i wychodzi z siatkówki przez tarczę nerwu wzrokowego. Punkt ten jest nazywany plamką ślepą, ponieważ w tym miejscu siatkówki nie ma żadnych fotoreceptorów. Właśnie dlatego obraz generowany przez mózg jest tak naprawdę czarny – zazwyczaj jednak nasze szare komórki potrafią to skompensować i dostarczają wierny obraz. Zazwyczaj punkt ten nie jest świadomie postrzegany, lecz mózg „nadrabia” te braki.

  • Dołek środkowy (fovea centralis)

    Mały element o bardzo ważnej roli: dołek środkowy ma niecałe dwa milimetry, ale ma kluczowe zadanie w systemie wzrokowym człowieka. Dołek znajduje się w środkowej części siatkówki i jest pełen fotoreceptorów, które umożliwiają ostre widzenie dzienne w kolorze. Gdy patrzymy na obiekt, oczy automatycznie rotują, aby jego obraz znalazł się w dołku.

Anatomia: Struktura ludzkiego oka

Zewnętrzne części ludzkiego oka

Elementy otaczające ludzkie oko odgrywają ważną rolę w komfortowym widzeniu. Są to powieki, rzęsy, gruczoły łzowe oraz brwi.

  • Gruczoły łzowe (glandula lacrimalis)

    Mają rozmiar migdała, znajdują się poza gałką oczną i produkują łzy. Wydzielany płyn – składający się z soli, białka, tłuszczu i enzymów – odżywia i chroni rogówkę oraz pomaga usunąć z oka ciała obce.

  • Powieki (palpebrae)

    Powieki nawilżają oko przy każdym mrugnięciu. Zamykają się odruchowo, chroniąc nas przed wiatrem, płynami i ciałami obcymi. Zazwyczaj mrugamy od 8 do 12 razy na minutę, za każdym razem nanosząc płyn na powierzchnię oka. Pozwala to nawilżyć rogówkę i zapobiec jej przesuszeniu.

  • Rzęsy (cilia)

    Rzęsy to nie tylko atrakcyjny dodatek: mają ważną rolę do odegrania. Chronią przed brudem, kurzem oraz ciałami obcymi. Odbywa się to automatycznie. Jak tylko rzęsy wykryją kontakt z jakimś ciałem albo mózg spodziewa się takiego kontaktu, powieka zamyka się odruchowo.

  • Brwi (supercilium)

    Brwi chronią oczy przed potem, który może spływać z czoła.

Tajniki widzenia: Jak działa ludzkie oko

Widzenie jest efektem złożonego procesu: zanim cokolwiek zobaczymy, konieczne jest wiele poszczególnych etapów w oku i mózgu. Mowa o szlaku siatkówkowo-korowym, który rozpoczyna się w oku, a kończy w mózgu. Mówiąc najprościej: ludzkie oko pochłania światło z otoczenia i gromadzi je na rogówce. Pozwala to uzyskać wstępne doznanie wzrokowe. Następnie każde oko przesyła obraz do mózgu nerwem wzrokowym, gdzie jest przetwarzany. W efekcie widzimy otaczający nas świat. Światło stanowi podstawę naszego wzroku. W całkowitej ciemności jesteśmy niemal ślepi.

Oznacza to, że aby dostrzec jakiś obiekt, musi na niego padać choćby odrobina światła. Światło jest następnie odbijane przez obiekt i przetwarzane przez nasz narząd wzroku. Gdy patrzymy na drzewo, nasze oczy pochłaniają odbijane przez nie światło: promienie najpierw przechodzą przez spojówkę i rogówkę. Następnie trafiają do tylnej komory gałki ocznej oraz źrenicy. Wówczas przechodzą przez soczewkę oka, gdzie są przesyłane do fotoczułej siatkówki. Bodźce wzrokowe są w niej odbierane i sortowane: pręciki odpowiadają za rozróżnianie ciemności i jasności, natomiast czopki umożliwiają widzenie kolorów. Informacje wzrokowe są przesyłane dalej nerwem wzrokowym wiodącym bezpośrednio do mózgu, gdzie są ponownie oceniane, interpretowane i wykorzystywane do generowania obrazu, który ostatecznie widzimy.

Choć dobrze poznaliśmy już anatomię ludzkiego oka i jego strukturę, wciąż wiele pytań o działanie naszej świadomości czeka na odpowiedź. Wiemy zatem, które części mózgu są najbardziej aktywne podczas patrzenia, ale nie wiemy, jak faktycznie postrzegamy świat.

Widzenie z bliska i z daleka

Zdrowe oczy potrafią automatycznie i bez żadnej pomocy zapewniać ostrość widzenia bliży i dali. Umiejętność dynamicznego dostosowywania się do różnych odległości to tak zwana akomodacja. Jest zależna od elastyczności soczewki oka. Gdy oko nie ma wad wzroku, soczewka jest w stanie zmieniać kształt zgodnie z wymaganym dystansem. Soczewka zdrowego oka jest płaska i długa – to idealny kształt do oglądania oddalonych przedmiotów. Gdy przenosimy wzrok na pobliski obiekt, soczewka bardziej się zakrzywia: przechodzi w tryb widzenia bliży, aby zapewnić odpowiednią ostrość. Akomodacja jest wywoływana wrażeniem rozmazanego obrazu w dołku środkowym.

Widzenie dzienne – jak działa oko

Postrzeganie w dobrych warunkach oświetlenia (tzw. widzenie dzienne) to zadanie, za które odpowiadają fotoczułe czopki odbierające kolory. W widzeniu dziennym udział bierze także źrenica – im jest jaśniej, tym staje się węższa. Źrenica dopasowuje się do intensywności światła i kontroluje, ile promieniu trafia do oka. Umiejętność tę nazywamy adaptacją. Okulary przeciwsłoneczne oraz soczewki barwione mogą chronić oczy przed intensywnym światem.  

Widzenie nocne i o zmroku

Widzenie nocne i o zmroku

Nocą oczy przechodzą z tryb widzenia dziennego (widzenia fotopowego) w tryb widzenia nocnego (widzenia skotopowego). Zdrowe oko potrzebuje około 25 minut, aby przystosować się do ciemności. Im mniej światła, tym aktywniejsze stają się fotoreceptory oka, odpowiadające za widzenie jasności i ciemności, czyli pręciki. Jednocześnie źrenica rozszerza się, aby pochłonąć jak najwięcej światła. Zdrowe oczy bez trudu dostosowują się do zmiennych warunków oświetlenia. Choroby dziedziczne, niektóre leki, urazy oraz niedobór witaminy A mogą ograniczać widzenie nocą oraz o zmroku. Z tym problemem mierzy się wielu użytkowników okularów. Ich źrenice muszą bardziej się rozszerzyć, aby skompensować słabe oświetlenie. W efekcie tracą poczucie głębi i przestrzeni, a refleksy i słaby kontrast dodatkowo męczą ich wzrok. Technologia i.Scription® marki ZEISS uwzględnia rozszerzenie źrenic nocą i pomaga znacząco poprawić komfort widzenia w warunkach słabego oświetlenia. 

Czy wiesz, że widzenie jasności i ciemności odgrywa ważną rolę w kwestii bezpieczeństwa w samolocie? Podczas startu i lądowania światła w kabinie pasażerskiej przygasają, aby oczy pasażerów i załogi mogły błyskawicznie zaadaptować się do nowych warunków oświetlenia na wypadek awarii. Pozwala to oszczędzić cenne sekundy.

Wady wzroku i choroby oczu – co zrobić z problemami z widzeniem

Krótkowzroczność, nadwzroczność, starczowzroczność... Istnieje wiele wad wzroku, które mogą pogarszać jakość widzenia. Zazwyczaj dobrze dobrane okulary pozwalają jednak odzyskać pełną ostrość. LEPSZE WIDZENIE wyjaśnia: Jakie soczewki sprawdzą się przy poszczególnych wadach wzroku?

Wiele chorób oczu może wpływać na nasze widzenie, a przez to na postrzeganie otaczającego nas świata. Dotyczy to zarówno powszechnych niedogodności, takich jak chroniczna suchość oka, męty ciała szklistego czy zez, jak i katarakty, jaskry czy zwyrodnienia plamki żółtej. Ale po jakich objawach można poznać najpowszechniejsze choroby oczu?

Zbyt wiele nomenklatury i procesów na raz? Nie martw się! Jak widać, ludzkie oko to skomplikowany narząd, który ściśle współpracuje z mózgiem. Często jest określane „oknem dla mózgu”. Żaden inny zmysł nie przekazuje nam tak wielu informacji o naszym otoczeniu, codziennym życiu i innych ludziach – a także o nas samych.

To również może Cię zainteresować


Udostępnij ten artykuł